Жыровіцкі манастыр

Нацыянальны здабытак Беларусі, месца дзіўнай гісторыі і духоўнай сілы, манастыр, дзе ўжо многія стагоддзі захоўваецца легендарная святыня – Жыровіцкі абраз Божай Маці... Свята-Успенскі Жыровіцкі стаўрапігіяльны мужчынскі манастыр быў заснаваны ў 1520 годзе, на працягу стагоддзяў не закрываўся і ў нашы дні з'яўляецца буйнейшым праваслаўным цэнтрам краіны.

Жыровіцкі абраз Божай Маці

Гісторыя духоўнага цэнтра ў мястэчку Жыровічы пачалася больш як паўтысячы гадоў таму менавіта з цуду з'яўлення абраза Божай Маці. Паводле падання, гэта адбылося ў 1470 годзе.

Аднойчы ў лесе ва ўладаннях казначэя ВКЛ Аляксандра Солтана пастухі заўважылі яркае святло, якое прабівалася скрозь галіны дзікай грушы. Аказалася, яно ішло ад маленькай выявы Багародзіцы і Немаўляці. Пастухі знялі абраз і аднеслі гаспадару, але той не надаў гісторыі значэння, а абраз замкнуў у куфэрак.

Увечары Солтан вырашыў паказаць знаходку гасцям, але… у куфэрку яе не аказалася. На наступны дзень пастухі зноў убачылі абраз Багародзіцы на той жа грушы і прынеслі вяльможу. І цяпер гаспадар прыняў абраз з пашанай, даўшы абяцанне заснаваць на месцы з'яўлення храм. Так для абраза, названага Жыровіцкім, была пабудавана новая царква.

Каля 1520 года ў мястэчку здарыўся пажар, у час якога драўляны храм згарэў, а абраз так і не знайшлі на папялішчы. Уцалела толькі царкоўная школа. Аднойчы пасля заняткаў мясцовыя дзеці зайшлі на ўзгорак і ўбачылі на вялікім камені Багародзіцу ў прамяністым ззянні, а ў яе руках – страчаную святыню. Дзеці паспяшаліся ў вёску і паклікалі дарослых, якія знайшлі на валуне цудатворны абраз з запаленай побач свечкай. Гэта падзея стала другім з'яўленнем Жыровіцкага абраза.

Дзіўная гісторыя абраза і цуды, якія пачалі здзяйсняцца ад яго, зрабілі Жыровічы месцам паломніцтва. Сюды пачалі ісці пілігрымы не толькі з наваколля, але і з далёкіх мясцін. І па веры сваёй людзі атрымлівалі вылечванне ад хвароб, духоўную дапамогу ў цяжкіх абставінах.

У 1730 г. адбылася ўрачыстая каранацыя Жыровіцкага абраза Божай Маці, у той жа час быў створаны дарагі абклад.

Сёння Жыровіцкі абраз шырока вядомы і як цудатворная святыня, і як унікальная мастацкая, гісторыка-культурная з'ява. Гэта самы маленькі з шануемых Багародзічных абразоў – авальная пласціна яшмы (5,6 на 4,4 см) з рэльефнай выявай Дзевы Марыі і немаўляці Ісуса, які пяшчотна прыхіліўся шчакой да твару Маці. Яна шануецца праваслаўнымі вернікамі і грэка-католікамі, з'яўляецца заступніцай Беларусі і ўваходзіць у спіс 100 самых значных праваслаўных абразоў свету.

Абраз рэдка пакідае манастыр: служыцелі стараюцца не перамяшчаць яго з-за крохкага стану. Але галоўнае, насельнікі не хочуць парушаць радасць сустрэчы з абразом у самім манастыры. На мерапрыемствах звычайна выкарыстоўваецца дакладная копія, якая была зроблена ў 1996 годзе.

Дзень з'яўлення Жыровіцкага абраза Божай Маці адзначаецца 20 мая. Кожны год на вялікую ўрачыстасць у манастыр збіраецца мноства паломнікаў.

Гісторыя Жыровіцкага манастыра

Жыровіцкі манастыр – буйнейшы рэлігійны цэнтр краіны, апора праваслаўнай веры, зрэшты, які на працягу гісторыі перажываў розныя часы. Ён быў праваслаўным і ўніяцкім, разбураўся і адбудоўваўся, аддаваўся забыццю і зноў вяртаўся да жыцця, але ніколі не пераставаў дзейнічаць і служыць прыстанішчам вернікам.

У XVI стагоддзі пасля вялікага пажару, у якім згарэў першы драўляны храм, і новага з'яўлення Жыровіцкага абраза на памятным узгорку была пабудавана мураваная царква і заснаваны праваслаўны манастыр.

З прыняццем Берасцейскай царкоўнай уніі ў пачатку XVII стагоддзя манастыр перайшоў да ўніятаў, а яго ігуменам стаў адзін з уплывовых рэлігійных дзеячаў свайго часу – епіскап Іасафат Кунцэвіч. І на працягу больш як двух стагоддзяў Жыровіцкі манастыр заставаўся цэнтрам уніяцтва ў ВКЛ.

Ужо ў час Расійскай імперыі – у 1839 годзе – біскуп Іосіф Сямашка, якога падтрымліваў Мікалай I, разам са свяшчэнствам і браціяй перайшоў у праваслаўе, і манастыр быў вернуты Праваслаўнай царкве.

У 1921-1939 гадах Гродзенская губерня ўваходзіла ў склад Польшчы, і ў будынках Жыровіцкага манастыра была адкрыта сельскагаспадарчая школа. Пры гэтым у манастыры прадаўжалі жыць 10 манахаў.

Манастыр дзейнічаў і ў суровыя гады Другой сусветнай вайны (прычым ніводная з пабудоў не пацярпела ад бамбёжак і абстрэлаў!), і ў складаны час атэізму. У 1945-м тут адкрыліся багаслоўска-пастырскія курсы, якія ў хуткім часе далі пачатак Мінскай духоўнай семінарыі. Калі ўлады сталі перашкаджаць набору абітурыентаў, у 1963 годзе семінарыя закрылася. У 1989-м яна зноў пачала работу дзякуючы мітрапаліту Філарэту (Вахрамееву), які быў свяшчэннаархімандрытам Жыровіцкага манастыра з 1975 па 2013 год.

З 1996 па 2015 год у Жыровіцкім манастыры размяшчалася і Мінская духоўная акадэмія.

У пачатку 1960-х Жыровіцкі манастыр даў прытулак сёстрам двух закрытых жаночых манастыроў – Гродзенскага Раства Багародзіцы і Полацкага Спаса-Ефрасіннеўскага.

З 1992 г. Жыровіцкі манастыр мае статус стаўрапігіяльнага, з'яўляецца духоўным цэнтрам Беларускага Экзархата і самым вялікім мужчынскім манастыром у краіне.

У лютым 2020-га – юбілейнага года 550-годдзя аднойдзення цудатворнага Жыровіцкага абраза і 500-годдзя манастыра – у абіцелі прэзентавалі прысвечаную ім кнігу "Усерадаснае заступленне Белай Русі". Яе аўтар – ігумення Гродзенскага Свята-Раства-Багародзічнага жаночага манастыра ігумення Гаўрыіла – сабрала ў сваёй рабоце старажытныя пісьмовыя крыніцы, паданні, успаміны мясцовых жыхароў. Цікава, што дзяцінства і юнацтва будучай ігуменні прайшлі менавіта ў Жыровічах.

Архітэктурны ансамбль

Жыровіцкі манастыр з'яўляецца вялікім архітэктурным ансамблем XVII–XVIII стагоддзяў і ўнікальным гістарычным помнікам на тэрыторыі Беларусі. Гэты "горад у горадзе" будаваўся на працягу многіх гадоў, злучыўшы ў сабе элементы розных стыляў – барока, ракако, класіцызму. Цяпер манастырскі комплекс аб'ядноўвае 5 храмаў, званіцу з капліцай, стары і новы (1956 г.) будынкі семінарыі, брацкі корпус, гаспадарчы корпус і іншыя дапаможныя пабудовы, трапезныя, дамы для паломнікаў…

Храмы Жыровіцкага манастыра:

• Свята-Успенскі сабор
• Свята-Нікольская царква (прыбудавана да сабора)
• Яўленская царква (Богаяўленская)
• Крыжаўзвіжанская царква
• Георгіеўская царква (драўляны храм XVIII стагоддзя каля старых манастырскіх могілак)

Галоўны храм Жыровіцкага манастыра – велічны Свята-Успенскі сабор – быў пабудаваны ў перыяд з 1613 па 1650 год. Яго фундатарам стаў уладальнік Жыровіч кастэлян Іван Мялешка. Вялікі ўклад ва ўзвядзенне ўнёс і канцлер ВКЛ Леў Сапега.

На працягу гісторыі сабор неаднойчы рамантаваўся і перабудоўваўся пасля разбурэнняў. Як сведчаць крыніцы, найбольш прыкметныя змяненні адбываліся ў 1655, 1760, 1821, 1867 гадах. Таму нядзіўна, што галоўны храм манастыра злучыў у сабе элементы барока, позняга класіцызму, рысы візантыйскай (базілічнай) царкоўнай архітэктуры. Вышыня сабора – каля 40 м, даўжыня – 55 м. Унутры ён захаваў барочнае архітэктурнае ўбранне.

Першапачаткова храм меў толькі цэнтральны іканастас, які добра захаваўся да нашых дзён. Яго барочны роспіс у канцы XVIII стагоддзя зрабіў майстар Рыгор Мядзведскі. Бакавыя іканастасы тут з'явіліся ў 60-я гг. XIX стагоддзя. Сцены храма ўпрыгожваюць размалёўкі розных перыядаў – выявы чатырох евангелістаў, самых шануемых святых, сюжэты царкоўных свят.

Галоўны прастол сабора асвячоны ў гонар Успення Прасвятой Багародзіцы, правы прыдзел – у гонар Пакрова Прасвятой Маці Божай, левы прыдзел – у гонар Раства Іаана Хрысціцеля.

У вялікіх падвалах храма ў XVII–XVIII стагоддзях знаходзіўся магільны склеп манахаў і знатных людзей акругі. У пачатку XIX стагоддзя яго замуравалі, а памерлых пачалі хаваць на брацкіх могілках.

Агульны ўваход з саборам мае прыбудаваная да яго Свята-Нікольская царква (зімовая) – мураваны храм, які нагадвае першахрысціянскі. Менавіта тут у халодную пару года захоўваецца Жыровіцкі абраз.

Царква Раства Божай Маці, у нашы дні вядомая як Яўленская, была ўзведзена прыкладна ў 1672 г. на месцы, дзе паводле падання адбылося другое з'яўленне Жыровіцкага абраза 1520 года. А камень, на якім дзятва ўбачыла Багародзіцу, змешчаны ў алтар пад прастолам. У 1796 г. храм поўнасцю перабудавалі.

Хроніка манастыра расказвае яшчэ адну дзіўную гісторыю гэтай царквы, звязаную са з'яўленнем абраза ўжо ў ХХ стагоддзі. У гады Вялікай Айчыннай вайны фашысты зрабілі ў храме склад боепрыпасаў, і ноччу вартавыя сталі бачыць тут Жанчыну, якая загадвала пакінуць манастыр і таямніча знікала. Немцы лічылі яе партызанкай і абвінавачвалі архімандрыта ва ўкрывальніцтве, але калі правялі вобыск – убачылі абраз Божай Маці і пазналі ў яе абліччы незнаёмку. Пасля таго, на здзіўленне манахаў і мясцовых жыхароў, фашысты пакінулі манастыр і больш за ўсю акупацыю не вярталіся.

Мураваная аднанефная Крыжаўзвіжанская царква пабудавана ў 1769 г. і з'яўляецца ўнікальнай для Беларусі. Гэта храм-кальварыя, прысвечаны распаўсюджанаму ў XVIII стагоддзі абраду-сімвалу паломніцтва ў Іерусалім.

Большую частку будынка ўнутры займае лесвіца – копія легендарнай Святой лесвіцы (Scala Santa), што вядзе ў папскую капліцу Святая Святых у палацы Латэран у Рыме. І Жыровіцкі храм – адзіны ў свеце з такім рашэннем: як і ў Рыме, тутэйшыя паломнікі могуць падняцца па 28 прыступках лесвіцы на каленях, суправаджаючы шлях асаблівымі малітвамі.

Георгіеўская царква (Георгія Перамаганосца) – драўляны храм у стылі барока канца XVIII стагоддзя – аддалена ад манастырскага двара і знаходзіцца на ўскраіне Жыровіч каля старых могілак. Здаўна гэта месца называюць "Юр'еўскай горкай", і адсюль адкрываецца цудоўны від усяго манастыра.

Яшчэ адна знакавая пабудова-сімвал манастыра – званіца ў стылі позняга класіцызму. Яна знаходзіцца цераз дарогу насупраць Свята-Успенскага сабора на адной восі з ім і паўтарае яго абрысы. Першы ярус – гэта капліца з калонамі, другі – купальная званіца. Званіца з'явілася ў Жыровічах у 1828 г. у часы епіскупа Сямашкі і заснавання першай Духоўнай семінарыі, дзякуючы якім праз дзесяцігоддзе манастыр зноў стаў праваслаўным пасля двухвекавога ўніяцкага перыяду.

Апошнія 30 гадоў у Жыровіцкім манастыры вядуцца рэстаўрацыйныя работы, паляпшаецца інфраструктура для гасцей манастыра. Акрамя таго, да паўвекавога юбілею тут з'явіліся і новыя аб'екты: у стылі гаспадарчых пабудоў XVIII–XIX стагоддзяў былі ўзведзены трапезная і гасцініца.

Святыні манастыра

Свята-Успенскі сабор захоўвае галоўную святыню манастыра – абраз Багародзіцы Жыровіцкай. Цікава, што на зімовы перыяд абраз пераносяць у суседні Свята-Нікольскі храм, дзе ў халодную пару года цяплей.

У Жыровіцкім манастыры знаходзяцца самыя вядомыя святыя крыніцы Беларусі:

• Святая крыніца пад Свята-Успенскім саборам
• Далёкая Святая крыніца Божай Маці
• Бліжэйшая Святая крыніца

Паводле падання, першая крыніца з'явілася ў 1470 годзе каля падножжа грушавага дрэва разам са з'яўленнем абраза Маці Божай. У хуткім часе тут пабудавалі храм, і сёння гэта старажытная крыніца размешчана пад Свята-Успенскім саборам.

Яшчэ дзве крыніцы б'юць удалечыні ад сабора, але і яны звязаны з першай крыніцай. Вада з Жыровіцкіх крыніц унікальная і, як вераць людзі, дапамагае пры многіх хваробах.

Знакамітая Далёкая (старая) крыніца – за два кіламетры ад манастыра – асвячона больш як 200 гадоў таму і вядомая сваімі асаблівымі гаючымі ўласцівасцямі. Для паломнікаў з розных краін ужо многія дзесяцігоддзі ўладкавана купальня. У 2019-м была праведзена рэканструкцыя, і крыніца зноў адкрылася для вернікаў.

Бліжэйшая крыніца – асвячоная ў 2006 г. у імя  Маці Божай –  знаходзіцца па дарозе на Івацэвічы. Тут дзве купальні: мужчынская і жаночая.

Да сярэдзіны XIX стагоддзя ў манастыры захоўвалася знакамітае "Жыровіцкае евангелле" – рукапісны помнік XV стагоддзя, створаны на 404 аркушах устаўным пісьмом з цудоўнымі мініяцюрамі і застаўкамі, ініцыяламі. У ім канцлерам Львом Сапегам быў зроблены асабісты надпіс аб дараванні зямель манастыру, што дало другую назву – "Евангелле Сапегі". Цяпер духоўны артэфакт захоўваецца ў Бібліятэцы Акадэміі навук Літвы.

Жыровіцкі манастыр сёння

Свяшчэннаархімандрыт, настаяцель Жыровіцкага Свята-Успенскага манастыра – Мітрапаліт Мінскі і Заслаўскі Веніямін, Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі

Намеснік Жыровіцкага манастыра і рэктар Мінскай духоўнай семінарыі – архіепіскап Навагрудскі і Слонімскі Гурый

У манастыры сёння – 33 чалавекі манаскай браціі.

У Жыровічах знаходзіцца вышэйшая багаслоўская навучальная ўстанова Беларускай Праваслаўнай Царквы – Мінская духоўная семінарыя імя Усяленскіх настаўнікаў і свяціцеляў Васіля Вялікага, Грыгорыя Багаслова і Іаана Златавуста. Тут рыхтуюць свяшчэннаслужыцеляў, багасловаў, педагогаў, царкоўных работнікаў для служэння на прыходах, у епархіяльных і сінадальных установах, духоўных навучальных установах, замежных прадстаўніцтвах, іншых царкоўных і свецкіх арганізацыях.

Таксама пры манастыры дзейнічае Цэнтр рэабілітацыі залежных ад алкаголю і наркотыкаў "Анастасіс" (в. Сасноўка Слонімскага раёна).

Круглы год у Жыровіцкім манастыры прымаюць паломнікаў, якія могуць спыніцца ў дамах для начлегу (мужчыны і жанчыны раздзельна). Жадаючыя правесці тут некалькі дзён уключаюцца ў манастырскі послух – малітвы, богаслужэнні, праца на карысць манастыра.

Для тых, хто прыязджае на дзень, з 9.00 да 16.00 праводзяцца экскурсіі. Паломнікі могуць азнаёміцца з гісторыяй аднойдзення цудатворнага абраза Маці Божай Жыровіцкай, мінулым і сучасным манастыра, святынямі абіцелі. У праграме – наведванне 4 храмаў, манастырскіх могілак, Мінскай духоўнай семінарыі.

Яшчэ адзін цікавы маршрут – падворак Жыровіцкага манастыра, размешчаны на месцы, дзе некалі знаходзілася цудоўная сядзіба Солтана: на жаль, у наш час ад пабудоў засталіся толькі руіны. Гэтыя землі разам са старадаўнім яблыневым садам былі перададзены манастыру. Насельнікі і мясцовыя жыхары не толькі адрадзілі сад, але і заснавалі падворак, куды могуць прыехаць госці. Тут ёсць табун коней і статак парнакапытных, птушкаферма, свінаферма, рыбная гаспадарка. Акрамя таго, насельнікі стварылі свой "Эдэмскі сад", дзе можна ўбачыць розныя віды дзікіх жывёл.

Музей Мінскай духоўнай семінарыі

Царкоўна-археалагічны музей Мінскай духоўнай семінарыі заснаваны ў 2014 годзе па ініцыятыве рэктара – архіепіскапа Гурыя. З кожным годам яго калекцыя пашыраецца і папаўняецца ўнікальнымі рарытэтамі. Многія з іх яшчэ мала вывучаны, таму наведвальнікаў чакаюць цікавыя новыя факты і адкрыцці.

У музеі 5 залаў, экспазіцыя якіх прысвечана гісторыі:

• Жыровіцкага манастыра,
• Мінскай духоўнай семінарыі,
• духоўнай адукацыі і асветы на беларускіх землях,
• царкоўнага мастацтва,
• царкоўнай кніжнасці.

Дзе знаходзіцца Жыровіцкі манастыр

Адрас манастыра: Гродзенская вобласць, Слонімскі раён, аграгарадок Жыровічы, вул. Саборная, 57

Аграгарадок Жыровічы размешчаны за 197 км ад Мінска і 148 км ад Гродна. Зручней за ўсё дабірацца на аўтамабілі або з арганізаванай групай на аўтобусе. Таксама можна даехаць на маршрутных аўтобусах Мінск – Слонім, Слонім – Жыровічы. Праз чыгуначную станцыю Слонім праходзяць маршруты паяздоў рэгіянальных, міжрэгіянальных і міжнародных ліній.

Славутыя мясціны паблізу Жыровіцкага манастыра

Жыровіцкая абіцель знаходзіцца ўсяго за 10 кіламетраў ад Слоніма – горада з багатай гісторыяй, аднаго з самых старых на беларускіх землях.

У XVI стагоддзі старастам Слоніма быў знакаміты палітык і мысліцель – канцлер ВКЛ Леў Сапега. Дзякуючы яму ў 1591 годзе гораду было пацверджана магдэбургскае права, атрыманае ў 1531-м, а таксама дараваны герб. У час Сапегі Слонім ператварыўся ў развіты цэнтр рамёстваў і гандлю, бурнага палітычнага жыцця.

У XVIII стагоддзі гарадскім старастам стаў яшчэ адзін выдатны дзеяч – гетман ВКЛ Міхал Казімір Агінскі, мецэнат і кампазітар, дзядзька аўтара паланэза "Развітанне з Радзімай" Міхала Клеафаса Агінскага. На месцы драўлянага замка ён пабудаваў раскошны палац з тэатрам, музычнай і балетнай школамі, друкарняй, манежам, аранжарэяй, сажалкай і садам. На жаль, да нашых дзён гэты ансамбль не захаваўся.

Аднак гордасцю Слоніма застаўся канал Агінскага, пабудаваны ў 1767–1783 гг. Цікава, што нярэдка ў час пастановак знакамітай трупы разводзіліся шлюзы, і артысты, іграючы ролі, плылі на лодках. Сёння гэта маляўнічая артэрыя паміж рэкамі Ясельда і Шчара – цудоўны ўзор гідратэхнікі нараўне з Аўгустоўскім каналам – адраджаецца як турыстычны аб'ект.

Таксама сярод славутых мясцін Слоніма:

• Свята-Троіцкі сабор (ХVII ст.) і будынкі старога манастыра бернардзінак (ХVII–ХVIIІ стст.)
• касцёл Святога Апостала Андрэя (1775 г.)
• Спаса-Праабражэнскі сабор (пабудаваны ў 2005 г. на месцы старога сабора, які не ўцалеў да нашага часу)
• касцёл Беззаганнага зачацця Панны Марыі (касцёл бернардзінак)
• сінагога (помнік абарончай архітэктуры ў стылі барока, 1642 г., адзін з самых значных для аднаўлення іўдзейскіх храмаў Еўропы, ужо многія гады знаходзіцца ў рэстаўрацыі); таксама ў Слоніме захаваліся будынкі іншых сінагог, у якіх размешчаны магазін, спартыўная зала каледжа.
• ратуша (сярэдзіна ХVIIІ ст., сёння – бібліятэка)
• дамы рамеснікаў і заезны дом (2-я палова ХVIIІ ст.)
• помнікі ХХ ст. – банк у стылі мадэрн (1905), будынак вакзала і воданапорная вежа (1922), гарадскі асабняк пачатку ХХ ст., пошта, жылыя дамы.

У межах сучаснага Слоніма знаходзіцца былы загарадны маёнтак графаў Пуслоўскіх "Альберцін" (1-я палова ХIХ ст.), дзе захаваліся двухпавярховы сядзібны дом, флігель, стайня, пейзажны парк каля возера.

версія для друку

зрабіць стартавай

дабавіць у выбранае