Любчанскі замак
На рукатворным узгорку каля ракі Нёман недалёка ад Навагрудка стаіць замак, які некалі быў адной з рэзідэнцый самых магутных дынастый Вялікага Княства Літоўскага. Ён увабраў у сябе элементы готыкі і рэнесансу. Неаднаразова перабудоўваўся, разбураўся, стаяў у руінах і атрымаў шанц на аднаўленне і новае жыццё.
Гісторыя замка ў Любчы
Паселішча Любеч (Любч, Любча) вядома многія стагоддзі. Яно належала каралю Міндоўгу – першаму правіцелю Вялікага Княства Літоўскага, знаходзілася ў валоданні вялікіх князёў Гедыміна, Альгерда, Ягайлы, Кейстута, Вітаўта, Казіміра і Аляксандра, не аднойчы дарылася, зноў пераходзіла да дзяржавы або набывалася багатымі вяльможамі… Да пачатку ХVI стагоддзя Любча вырасла ў значны цэнтр рэгіёна.
Цікава, што адна з найбольш вядомых версій назвы мястэчка і будучага замка звязана з рамантычнай гісторыяй жыцця Міндоўга. Перапраўляючыся цераз Нёман, менавіта тут ён сустрэў прыгожую вясковую дзяўчыну па імені Марта, якую ўзяў у жонкі. Так узнікла Любча – месца, дзе нарадзілася любоў.
Гісторыя рэзідэнцыі ўплывовых магнатаў у Любчы налічвае больш за 400 гадоў. У канцы XVI стагоддзя памесны горад, які атрымаў у 1590 г. магдэбургскае права і ўласны герб, актыўна развіваў гандлёвыя і эканамічныя сувязі. Для абароны паселішча тагачасны яго ўладальнік Ян Кішка – вядомы вяльможа Вялікага Княства Літоўскага – загадаў пабудаваць крэпасць. На левым беразе Нёмана быў насыпаны ўзгорак, які падняўся над поймай ракі амаль на 7 метраў.
Да 1581 года – на гэта паказвае знойдзены на тэрыторыі флюгер з выбітай датай і гербам Кішкаў – замак быў гатовы. Першапачаткова яго пабудавалі з дрэва, за выключэннем уязной мураванай вежы. У плане замак уяўляў сабой прамавугольнік 64 м на 87 м з чатырма вуглавымі вежамі. З трох бакоў яго акружаў абарончы роў шырынёй да 30 м і глыбінёй 7–10 м, а з чацвёртага – абаранялі воды Нёмана. Пасля смерці Яна Кішкі замкам валодаў яго брат Станіслаў, які пакінуў пасаг дачцэ Ганне.
Наступны ўладальнік Любчы – муж Ганны Кішкі – Крыштоф Радзівіл вырашыў поўнасцю перабудаваць замак і зрабіць яго больш абароненым. Мураванымі пабудавалі ўсе вежы, сцены, а таксама іншыя пабудовы на тэрыторыі.
Галоўная (Брамная, або надбрамная) вежа ператварылася ў магутнае фартыфікацыйнае збудаванне з чатырма агнявымі ўзроўнямі: на першым знаходзілася 8 ружэйных байніц, на другім – 12, на трэцім – 8 гарматных байніц. Пад самым дахам па ўсім перыметры васьміграннай часткі вежы размяшчаліся мушкетныя байніцы. У гэтым жа будынку былі ўладкаваны скарбец і вязніца, а пад купалам устанавілі звон.
На многія дзесяцігоддзі Любчанскі замак стаў адной з рэзідэнцый прадстаўнікоў самай магутнай дынастыі ВКЛ – Радзівілаў.
На жаль, у ходзе канфлікту ў 1659 годзе крэпасць у Любчы была захоплена і значна разбурана, а дзве вежы знішчаны. Цытадэль страціла сваё абарончае значэнне… У далейшым замак яшчэ неаднойчы перажываў пажары і разбурэнні, перабудоўваўся.
На працягу XIX стагоддзя нярэдка мяняліся ўладальнікі і арандатары замка. У 1890-я гады ў Марыі Гогенлоэ (Вітгенштэйн) яго набылі браты з дваранскага роду Фальц-Фейнаў. У гэты час на месцы руін старога панскага дома быў пабудаваны двухпавярховы беласнежны палац у стылі англійскай неаготыкі. Уцалелыя вежы атрымалі вокны замест байніц.
У 1904 годзе маёнтак у сваіх братоў выкупіла баранеса Лідзія фон Пейкер (у дзявоцтве Фальц-Фейн). Яе сын ад першага шлюбу Мікалай Набокаў, які правёў дзяцінства ў Любчы, стаў знакамітым кампазітарам – аўтарам музыкі легендарных "Рускіх сезонаў" Сяргея Дзягілева, заснавальнікам амерыканскага класічнага балета, натхніцелем некалькіх значных музычных фестываляў Еўропы. Сусветную вядомасць заваяваў і яго стрыечны брат – пісьменнік Уладзімір Набокаў.
Першая, а затым Другая сусветныя войны не прайшлі для Любчанскай рэзідэнцыі бясследна – гатычны палац быў практычна знішчаны, а ад умацаванняў засталіся толькі вежы.
Пасля Вялікай Айчыннай вайны на падмурку гаспадарскага асабняка была пабудавана школа. Пры ёй у 1964 годзе арганізавалі краязнаўчы музей, што выратавала замак ад поўнага забыцця. У 1980-я археолагі пачалі праводзіць тут раскопкі.
Любчанскі замак сёння
Каб уратаваць замак ад поўнага разбурэння, у 2003 годзе ўраджэнец Любчы Іван Пячынскі – былы ваенны, бізнесмен і заўзяты гісторык – разам з валанцёрамі-энтузіястамі пачаў работы па захаванні гэтай жамчужыны краю. Ён заснаваў і ўзначаліў дабрачынны фонд, які ўжо многія гады займаецца вяртаннем старажытнай рэзідэнцыі магнатаў да жыцця.
Любчанскі замак стаў першым у Беларусі такім аб'ектам, за аднаўленне якога ўзяліся неабыякавыя людзі за кошт дабрачыннага фонду, а таксама дапамогі партнёраў і спонсараў. Кожны цёплы сезон сюды прыязджаюць валанцёры – студэнты, навуковыя работнікі, іншыя спецыялісты, якія паступова праводзяць неабходныя рэстаўрацыйныя работы.
Згодна з планам, замак павінен быць адноўлены па праекце 1654 года. За мінулы час цалкам адрэстаўрыраваны дзве вежы і сцяна паміж імі. Флігель і былы палац (школа) яшчэ чакаюць сваёй чаргі. Цяпер ідуць работы па аднаўленні ўнутранага ўбрання вежаў, адраджаецца на ўцалелым падмурку трэцяя – паўночная, або Дазорная вежа.
Пакуль прадаўжаецца рамонт памяшканняў, замак даступны для агляду толькі звонку. Перад уваходам на тэрыторыю знаходзіцца брама, верагодна, пабудаваная ў пачатку XX стагоддзя пры Фальц-Фейнах. Тут жа ўстаноўлены інфармацыйныя стэнды, дзе можна даведацца больш пра Любчанскі замак і гісторыю мястэчка, іншыя славутасці краю.
Цікава, што выкапаны ўручную стагоддзі таму абарончы роў каля замка ў Любчы – сёння адзіны ў краіне, які застаўся арыгінальным, не зведаў якога-небудзь змянення.
Каля ўвахода на тэрыторыю замка турыстаў можа сустрэць каларытная гераіня-экскурсавод – ключніца, якая стагоддзі таму загадвала гаспадаркай і, несумненна, ведала кожны патаемны куток. Таксама для гасцей праходзяць анімацыйныя праграмы з удзелам рэканструктараў.
Акрамя таго, восенню ў Любчы праводзіцца свята "Любчанскі шпацыр Радзівілаў" з паказальнымі выступленнямі і майстар-класамі ад ваенна-гістарычнага клуба, тэатралізаванымі забавамі, выставамі, дэгустацыяй старажытных мясцовых страў.
Як дабрацца і дзе спыніцца
Ад Мінска да Любчы – каля 135–150 км на аўтамабілі ў залежнасці ад выбранага маршруту. Найбольш хуткі і цікавы шлях са сталіцы можна пракласці па P1 і Е30/М1 (напрамак на паўднёвы захад у бок Брэста), каля павароту з паказальнікам на Мірскі замак з’ехаць на Р64 і ў гарадскім пасёлку Мір звярнуць на Р11. Далей у Карэлічах накіравацца на Н6190, даехаць да Шчорсаў, звярнуць на Н6325 і трымаць курс на Любчу.
Адрас: Беларусь, Гродзенская вобласць, Навагрудскі раён, г.п. Любча
Каардынаты: 53.752008, 26.068939
Спыніцца можна ў Мінску і за дзень наведаць Любчанскі замак. Таксама зручныя варыянты начлегу ў Навагрудку або Міры, дзе размешчаны вядомыя славутыя мясціны, якія абавязкова варта ўбачыць.
Выдатныя мясціны паблізу Любчанскага замка
Недалёка ад Любчы знаходзіцца нямала знакавых месцаў, слаўных не толькі ўцалелай архітэктурнай спадчынай, але і ўкладам іх ураджэнцаў у гісторыю і культуру.
Дарога ў Любчу з Мінска праходзіць праз гарадскі пасёлак Мір, дзе знаходзіцца замак, які ўваходзіць у Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА і прызнаны адным з самых прыгожых у Еўропе.
За 25 км ад Любчанскага замка размешчаны Навагрудак – першая сталіца Вялікага Княства Літоўскага і горад паэта-рамантыка Адама Міцкевіча. Тут захаваліся руіны старадаўняга замка і яшчэ мноства цікавых славутасцей розных эпох.
Усяго за 15 км ад Любчы знаходзяцца Шчорсы, дзе захаваліся будынкі некалі раскошнага маёнтка апошняга канцлера ВКЛ графа Іаахіма Літавора-Храптовіча. Ён заснаваў знакамітую бібліятэку Храптовічаў, якая існавала з другой паловы XVIII да пачатку ХХ стагоддзя. Гэты збор лічыўся адным з найбагацейшых ва Усходняй Еўропе і захоўваў больш за 20 тысяч кніг на розных мовах – творы антычных аўтараў, французскай і італьянскай класікі, унікальныя гістарычныя дакументы, рукапісы, геаграфічныя карты. Папрацаваць сюды прыязджалі вядомыя вучоныя і пісьменнікі, у тым ліку Адам Міцкевіч, які напісаў у Шчорсах паэму "Гражына".
У Любчы таксама можна ўбачыць велічны храм у гонар святога прарока Іліі. Ён быў пабудаваны ў 1910–1914 гадах на месцы старой струхлелай царквы. Збудаванне ў псеўдарускім стылі створана ў форме крыжа.
версія для друку
зрабіць стартавай
дабавіць у выбранае
