Бярэзінскі біясферны запаведнік

Бярэзінскі біясферны запаведнік – жамчужына Беларускага Паазер'я, адна са старэйшых прыродаахоўных тэрыторый самага высокага рангу ў нашай краіне, якая атрымала сусветную вядомасць як эталон некранутай прыроды не толькі СНД, але і ўсёй Еўропы.

Сёння ў Беларусі існуе ўсяго два запаведнікі – Бярэзінскі біясферны і Палескі радыяцыйна-экалагічны. І калі Палескі створаны пасля тэхнагенна-экалагічнай катастрофы, з'яўляецца месцам рэабілітацыі прыроднай тэрыторыі, пляцоўкай для навуковых даследаванняў і практычна закрыты для турыстаў, то Бярэзінскі – рэзерват чыстай, рэдкай па разнастайнасці, цудоўнай дзікай прыроды, якая пачала фарміравацца тут тысячы гадоў таму пасля раставання старажытных леднікоў. І ўбачыць гэту прыгажосць можа кожны!

Асаблівасць запаведніка – суседства адразу 4 тыпаў экасістэм: густых лясоў, рэк, лугоў і гразкай дрыгвы. Пры гэтым балоты пакрываюць каля 60% тэрыторыі рэзервата, з'яўляючыся часткай бясцэннага прыроднага багацця Беларусі, дзякуючы якому краіну называюць "лёгкімі Еўропы". І гэта не проста вобраз: больш за 2,5 млн га балот Беларусі (11,5% ад тэрыторыі краіны) адыгрываюць выключную ролю ў падтрыманні ўстойлівага стану біясферы і фарміраванні мікраклімату рэгіёна.

На гэты час у натуральным або блізкім да яго стане захавалася 1348 балот краіны – гэта каля 863 тысяч га. І менавіта Бярэзінскі біясферны запаведнік стаў адной з першых прыродаахоўных тэрыторый, важных для аховы балотных экасістэм Беларусі.

Падрабязней аб прыродзе Беларусі

Зрэшты, скарбы Бярэзінскага запаведніка звязаны не толькі балотнымі ўгоддзямі. Напрыклад, сёння гэта адзінае месца не толькі ў Беларусі, але і ў маштабах усяго кантынента, якое насяляе знакамітая Вялікая еўрапейская пяцёрка буйных млекакормячых – зубр, мядзведзь, лось, воўк і рысь: толькі тут можна ўбачыць усіх іх адначасова.

Гісторыя Бярэзінскага біясфернага запаведніка

А гісторыя рэзервата пачалася з яшчэ аднаго насельніка тутэйшых мясцін. Пасля Першай сусветнай вайны экспедыцыя пад кіраўніцтвам прафесара БДУ Анатоля Фядзюшына выявіла ў вярхоўях ракі Бярэзіны каля 20 калоній рачнога бабра, які лічыўся на той момант відам, што знік. Звяркоў так часта знішчалі з-за дарагога футра, што яны практычна зніклі з тэрыторыі Беларусі. У Бярэзінскіх мясцінах вучоныя знайшлі таксама асобін мядзведзя, лася, дзіка, глушца, белай курапаткі.

З клопатам аб захаванні рэдкай экасістэмы 30 студзеня 1925 года быў афіцыйна створаны запаведнік. На яго тэрыторыі забаранілі паляўніцтва, лоўлю рыбы, высечку і сплаў лесу, пачалі сур'ёзныя навуковыя даследаванні флоры і фаўны.

У час Вялікай Айчыннай вайны Бярэзінскі запаведнік стаў цэнтрам партызанскага руху на поўначы Беларусі. Густыя лясы, гразкія балоты, мноства рэк, адсутнасць дарог і прасек, вялікая колькасць дзічыны – усё гэта сапраўды вельмі дапамагала атрадам байцоў. Але вайна нанесла і вялікія страты запаведніку: былі страчаны навуковыя архівы і сабраныя калекцыі, разбураны музей і іншыя будынкі, знішчаны бабровая ферма і ласіны гадавальнік.

Толькі праз дзесяцігоддзі ў запаведніку зноў пачалася вялікая работа па ахове тэрыторый, разгарнуліся маштабныя даследаванні і экаманіторынг…

Прыродаахоўны статус Бярэзінскага біясфернага запаведніка пацверджаны на самым высокім міжнародным узроўні:

з 1979 г. ён знаходзіцца ў Сусветнай сетцы біясферных рэзерватаў Праграмы ЮНЕСКА "Чалавек і біясфера";
з 1994 г. уваходзіць у Еўрапейскую сетку біягенетычных рэзерватаў;
у 1995 г. удастоены Еўрапейскага дыплома прыродаахоўных тэрыторый;
з 2010 г. уваходзіць у Рамсарскі спіс водна-балотных угоддзяў міжнароднага значэння;
з 2011 г. з'яўляецца членам міжнароднай арганізацыі Wetland Link International;
з 2014 г. – партнёр Еўрапейскага таварыства дзікай прыроды European Wilderness Society.

Пра Бярэзінскі запаведнік расказвае і яго эмблема-сімвал – традыцыйны шчыт з выявай галоўных багаццяў рэзервата (блакітныя рэкі, балоты, векавыя дрэвы) і яго насельнікаў (мядзведзь, бабры, глушэц)…

Бярэзінскі біясферны запаведнік сёння

Вялікая плошча Бярэзінскага запаведніка – 131785 га – ахоплівае тэрыторыі некалькіх адміністрацыйных раёнаў: Лепельскага і Докшыцкага Віцебскай вобласці і Барысаўскага – Мінскай.

Сёння гэтыя некранутыя мясціны насяляюць:

56 відаў млекакормячых, у тым ліку Вялікая еўрапейская пяцёрка – зубр, лось, мядзведзь (тут пражывае трэцяя частка беларускай папуляцыі касалапых), воўк і рысь;
234 віды птушак;
34 віды рыб;
16-17 відаў амфібій і рэптылій.

Багатая флора запаведніка налічвае больш за дзве тысячы відаў раслін, у тым ліку 88 рэдкіх, унесеных у Чырвоную кнігу Беларусі.

Бярэзінскі біясферны запаведнік з'яўляецца таксама асаблівай гідраграфічнай тэрыторыяй: тут праходзіць водападзел басейнаў двух мораў – Балтыйскага і Чорнага, а ў мясцовых балотах бярэ выток самая доўгая рака, на ўсім цячэнні размешчаная ў Беларусі, адзін з буйнейшых прытокаў Дняпра – Бярэзіна, якая і дала назву запаведніку.

Гідраграфічная сетка рэзервата аб'ядноўвае 69 рэк (іх агульная даўжыня 280 км) і мноства ручаёў, якія звязваюць люстраныя гладзі 7 азёр:

Палік (самае вялікае, 712 га)
Вольшыца
Плаўна
Манец
Домжарыцкае
Маскавіца
Пастрэжскае

Дзякуючы водным артэрыям, якія служылі яшчэ ў часы старажытнага шляху "з варагаў у грэкі", узнікла і галоўная гістарычная выдатная мясціна запаведніка – пабудаваная ў 1797-1805 гадах Бярэзінская водная сістэма. Складаны гідратэхнічны комплекс, створаны сярод лясоў і балот, даў магчымасць наладзіць прамыя зносіны паміж рэкамі Чарнаморскага і Балтыйскага басейнаў. Тут былі пракладзены 6 каналаў, узведзены 14 шлюзаў і 6 плацін.

Па Бярэзінскай сістэме ў марскія парты з беларускіх зямель вывозілі карабельны лес, дзёгаць, смалу і драўняны вугаль, пушніну, хлеб і лён, прывозілі металы і прадметы вытворчасці, прадукты харчавання.

З гадамі каналы абмялелі, а драўляныя гідратэхнічныя збудаванні разбураны часам, але як аб'екты гістарычнага значэння і турыстычныя маршруты яны сапраўды цікавыя. Акрамя таго, сёння гэта яшчэ і ўладанні прадстаўнікоў мясцовай фаўны: баброў, качак, выдраў.

Экатурызм у Бярэзінскім: прыгажосць, экстрым і міфалогія

Разнастайныя віды эка-маршрутаў: пешыя, веласіпедныя, конныя, лыжныя – пралягаюць праз галоўныя мясцовыя славутасці. У запаведніку вы можаце даследаваць мядзведжыя сцежкі, забрацца на аглядную вышку, каб убачыць жывапісны панарамны від, паназіраць за жывёламі і птушкамі, паспрабаваць свае сілы ў вяровачным парку. Аматарам водных сплаваў прапануюць асвоіць шлях "з варагаў у грэкі" – праплыць на байдарцы па Бярэзінскай воднай сістэме.

Ёсць у Бярэзінскім запаведніку і экстрэмальныя экскурсіі: яны падыдуць турыстам, якія аддаюць перавагу актыўнаму адпачынку. Узброіўшыся балотнымі ботамі, біноклем і ліхтаром, групы наведвальнікаў пад кіраўніцтвам вопытнага гіда адпраўляюцца назіраць цецеруковы ток. Важна адзначыць, што знаходжанне ў запаведніку і перамяшчэнне па яго тэрыторыі дазволены толькі ў суправаджэнні супрацоўнікаў установы.

Для аматараў незвычайных забаў запаведнік падрыхтаваў экскурсію на адзіную ў Беларусі станцыю фонавага маніторынгу. Тут наведвальнікам прапануюць паспрабаваць сябе ў ролі метэаролагаў: раскажуць і пакажуць, як ствараецца прагноз надвор'я.

На тэрыторыі запаведніка ў 2016 годзе адкрыў дзверы першы ў Беларусі цэнтр міфалагічнага турызму. Прагуляцца ноччу па сцежцы міфаў (асаблівую, містычную атмасферу стварае тут спецыяльная сістэма візуальных і гукавых эфектаў), сустрэць традыцыйнага персанажа запаведніка Балотніка і яго сяброў-духаў Хапуна, Кадука, Кікімару, Зюзю, убачыць спяваючых русалак і прайсці сапраўдны лабірынт – такая міфічная экскурсія захапляе не толькі дзяцей, але і дарослых. Яшчэ адным месцам прыцяжэння турыстаў з'яўляецца міфалагічны музей, дзе можна зрабіць "падарожжа" па Сусветным дрэве.

Больш даведацца аб жывёлах, якія насяляюць запаведнік, прапануюць у Музеі прыроды. У яго экспазіцыях прадстаўлены розныя віды млекакормячых, птушак і рыб у натуральную велічыню.

Убачыць паблізу багацце фаўны Беларусі можна ў лясным заапарку, дзе ў прасторных вальерах размясціліся насельнікі запаведніка: мядзведзь, зубр, алень, лось, казуля, дзік, янотападобны сабака, ліса, воўк і рысь. Аблюбавалі мясцовы заапарк і птушкі: тут уюць гнёзды буслы, якіх у Беларусі называюць сімваламі шчасця, а ў сажалцы плаваюць грацыёзныя лебедзі.

Як дабрацца і дзе спыніцца

Цэнтральная сядзіба Бярэзінскага біясфернага запаведніка размешчана за 125 км ад Мінска, 140 км ад Віцебска і 37 км ад раённага цэнтра Лепеля.

Да запаведніка можна дабрацца на маршрутным таксі "Мінск–Лепель" або рэйсавымі аўтобусамі "Мінск–Віцебск", "Мінск–Наваполацк", "Мінск–Полацк", "Мінск–Лепель". Прыпынак "Паварот на Домжарыцы" (шасэ Мінск-Віцебск) знаходзіцца за 3 км ад цэнтральнай сядзібы.

Спыніцца ў запаведніку на некалькі дзён не складзе праблем. Варыянтаў размяшчэння мноства: