Падзеі

"Адзіная дыктатура, якая магчыма ў краіне, гэта дыктатура закону". Да 30-годдзя з дня першай інаўгурацыі Прэзідэнта

20 ліпеня 1994 года адбылася першая інаўгурацыя Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. У час прыняцця прысягі Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка сказаў: "Заступаючы на пасаду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, урачыста клянуся верна служыць народу Рэспублікі Беларусь, выконваць Канстытуцыю і законы Рэспублікі Беларусь, добрасумленна выконваць ускладзеныя на мяне высокія абавязкі". З гэтага моманту і ўстанавілася прэзідэнцкая ўлада ў нашай краіне.

Пра Лукашэнку ёсць што сказаць канкрэтнымі фактамі і рэальнымі прыкладамі. Як адзначана ў Нагорнай пропаведзі: "Па іхніх пладах пазнаеце іх. Ці ж збіраюць з цярноўніку вінаград, альбо з дзядоўніку смоквы?" (Мф. 7:16). У Аляксандра Рыгоравіча словы не разыходзяцца са справай.

Напрыклад, у Францыі лічыцца дрэнным тонам нагадваць, што абяцаў палітык у час перадвыбарнай кампаніі. У Беларусі ж былі выкананы і нават перавыкананы не толькі палажэнні перадвыбарнай кампаніі: "Адвесці дзяржаву і народ ад прорвы".

У сваёй прамове на інаўгурацыі Аляксандр Лукашэнка сказаў: "Дзень 20 ліпеня 1994 года - дзень прысягі першага Прэзідэнта Беларусі - павінен стаць днём заканчэння процістаяння ў грамадстве і першым крокам да ўсталявання грамадзянскай згоды... Першы Прэзідэнт павінен падняцца і падымецца над асабістымі палітычнымі поглядамі, будзе адкрыты да самага цеснага супрацоўніцтва з усімі палітычнымі сіламі, гатовымі да канструктыўнай работы на карысць Беларусі".

Працягваючы адкрытую руку апанентам і прайграўшым, выбраны Прэзідэнт, пераможца выбараў, прызнаных усёй міжнароднай супольнасцю, сказаў гэтыя словы пасля таго, як Зянон Пазняк, лідар на той момант, як здавалася, самай грознай палітычнай сілы ў Беларусі, сказаў: "БНФ супрацоўнiчаць з урадам Лукашэнкi не будзе" ("Звязда", нумар 145 ад 13 ліпеня 1994 года).

Пазняк - чалавек, які больш за пяць гадоў строіў з сябе "лідара адраджэння нацыі", - па выніку першага тура выбараў набраў больш за ўсіх галасоў толькі ў Вілейцы (на 0,3 працэнта больш, чым Лукашэнка), Маладзечне, Смаргоні і Смаргонскім раёне, Лідзе, Іўеўскім і Астравецкім раёнах. Пры актыўнай адміністрацыйнай падтрымцы. Праўда, Кебіч яго "тайна" падтрымліваў, у процівагу Лукашэнку.

Станіслаў Шушкевіч, "разбуральнік СССР", толькі ў адным (!) раёне краіны апярэдзіў іншых кандыдатаў. Вячаслаў Кебіч сам з цяжкасцю перамог толькі ў двух раёнах горада Мінска і трох раёнах абласцей краіны. Дзеючы тады прэм'ер-міністр з надзьмутым арэолам моцнага гаспадарніка здзьмуўся, сутыкнуўшыся з рэальнасцю. З такімі вынікамі яны не ўяўлялі сабой рэальнай палітычнай сілы. Аднак усё ж атрымалі шчодрую палітычную прапанову ад Прэзідэнта - супрацоўнічаць, што многія няправільна расцанілі як слабасць новай улады. У гэтым, як стала зразумела з часам, памыліліся. Прэзідэнт паказаў сябе ў суперпазіцыі, вышэйшым за дробныя крыўды.

Паказальны выпадак у Лёзне, дзе адбыўся потым гучны замах на Лукашэнку. Прадстаўнік каманды кандыдата ў прэзідэнты Аляксандра Лукашэнкі, які выехаў напярэдадні, нягледзячы на папярэднюю дамоўленасць і двухгадзіннае чаканне ў прыёмнай мясцовага выканкама, атрымаў адмову ў правядзенні сустрэчы з кандыдатам у мясцовым клубе. Паколькі ўлады нечакана замянілі клуб на кінатэатр. Расклейваючы лістоўкі, прадстаўнік каманды даведаўся, што за ім ходзяць людзі і зрываюць аб'явы. Ён імгненна прыняў рашэнне: дастаў мегафон і стаў ездзіць па вуліцах пасёлка, гучна запрашаючы людзей на сустрэчу з кандыдатам.

Сустрэча з Аляксандрам Рыгоравічам, імкліва падрыхтаваная ва ўмовах супраціўлення мясцовай вертыкалі, паспяхова прайшла ў перапоўненай зале кінатэатра. З высланым дываном з жывых кветак перад кандыдатам у прэзідэнты... Так простыя людзі адказалі на націск улады.

А пасля трыумфу здарыўся выстрал на дарозе. Можа, каб адпомсціць за публічны поспех?

Лукашэнка заўсёды дэманстраваў высокаэфектыўную, разумную работу, нават у рэжыме цэйтноту і пры выкананні нетрывіяльных задач. Тым больш калі патрабавалася імгненнае вырашэнне праблем са многімі невядомымі. З боку было не заўсёды зразумела, як пераадолець дыстанцыю паміж задумана - сказана - зроблена. Ніхто ў свеце не меў удачнай комплекснай практыкі і тэорыі выхаду з жорсткай сістэмы цэнтралізаванага планавання адзінага арганізма СССР. Пры адсутнасці рэсурсаў і ў агрэсіўным асяроддзі маладому Прэзідэнту даводзілася самому, практычна навобмацак спасцігаць навуку кіраваць пад унутраным і знешнім негатыўным інфармацыйным уздзеяннем.

Беларусь вырашыла нетрывіяльную задачу.

Яшчэ нямецкі драматург і філосаф Фрыдрых фон Шылер прапанаваў канцэпцыю, згодна з якой чалавек можа адначасова быць і патрыётам, і грамадзянінам свету, і ў гэтым не будзе супярэчнасці. Але як гэта рэалізаваць? Развіваць сваю краіну і нарошчваць узаемадзеянне з іншымі дзяржавамі. Дружыць за, не падпарадкоўваючыся, не супраць або насуперак, што цяпер раскоша, якую не многія могуць сабе дазволіць. Прыклады Саюзнай дзяржавы, АДКБ, ШАС або БРІКС ужо відавочныя многім.

Першым дакументам, падпісаным Лукашэнкам ужо ў афіцыйным статусе пасля інаўгурацыі, стаў указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 22 ліпеня 1994 года нумар 1 "Аб назначэнні прэм'ер-міністра Рэспублікі Беларусь".

Ужо ўзгодненыя з Вярхоўным Саветам кандыдатуры на пасаду прэм'ер-міністра, як і прапанаваныя чатыры намеснікі прэм'ер-міністра, прайшлі без пярэчанняў, таму што былі ўсвядомлена кампраміснымі і прахаднымі ў парламенце.

Першыя назначэнні новай улады выклікалі ў многіх здзіўленне.

У той жа дзень, 22 ліпеня, з'явілася новая галіна ўлады - Адміністрацыя Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь (указ ад 22 ліпеня 1994 года нумар 6). Яго кіраўніка Прэзідэнт ужо назначаў сам, ні з кім не ўзгадняючы. З'явіліся і іншыя органы новай улады, не прапісаныя ў дзеючай Канстытуцыі: "Аб Службе кантролю Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь і Камітэце па барацьбе з карупцыяй у органах дзяржаўнай улады і кіравання Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь" (указ ад 2 жніўня 1994 года нумар 16).

У сваёй прамове на інаўгурацыі Прэзідэнт сказаў і хутка пачаў рэалізоўваць: "Адзіная дыктатура, якая магчыма ў краіне, што імкнецца як роўная ўвайсці ў сусветную супольнасць... гэта дыктатура закону. Перад законам, перад нашай Канстытуцыяй павінны быць роўныя ўсе, ад школьніка да Прэзідэнта". Жыццё паказала, што беларускі лідар сваё слова трымае.

У 1994 годзе Бацька праявіў суперхарактар і выдаў указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 2 жніўня 1994 года нумар 17 "Аб прыпыненні дзеяння пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 18 ліпеня 1994 года нумар 548 [Аб зацвярджэнні Палажэння аб парадку прадастаўлення служачым дзяржаўнага апарату льготных крэдытаў на будаўніцтва (набыццё) індывідуальных жылых дамоў (кватэр)]".

Аб чым ішла размова? Пасля выбараў, ужо нават пасля рашэння ЦВК Рэспублікі Беларусь аб прызнанні выбараў і перамозе Прэзідэнта Аляксандра Лукашэнкі, Вячаслаў Кебіч выдаў "супермудрагелістую", але не прапрацаваную пастанову аб ільготным парадку крэдытавання дзяржслужачых. Разумеючы, што калі Прэзідэнт яе адменіць, то кроўна пакрыўдзіць дзяржслужачых, калі не адменіць - не стрымае сваіх перадвыбарных абяцанняў перад народам, і гэты ход бюджэт не адолее. Пастка-цугцванг?

Хацелася ім стварыць незадаволены ўплывовы слой чыноўнікаў у грамадстве.

Прэзідэнт у дзень адмены гэтай езуіцкай пастановы не толькі стварыў Службу кантролю і Камітэт па барацьбе з карупцыяй пры сваёй Адміністрацыі, але і прыняў рашэнне "Аб скарачэнні колькасці работнікаў цэнтральных органаў кіравання, мясцовых выканаўчых і распарадчых органаў Рэспублікі Беларусь" (указ ад 8 жніўня 1994 года нумар 30). Адразу на 30 працэнтаў! Без страху, што яму будуць за гэта гадзіць і шкодзіць, што і адбылося потым.

Прэзідэнт прыняў рашэнне "Аб адмене распараджэння Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 27 мая 1994 г. нумар 527р [Аб замацаванні за старшынёй Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь Грыбам М.І. і старшынёй Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь Кебічам В.Ф. у пажыццёвае карыстанне дачы ў адміністрацыйна-жылым комплексе Дразды]" (указ ад 11 жніўня 1994 года нумар 41). Кебіч, калі ішоў на выбары, узяў домік сабе і заадно дзеючаму старшыні Вярхоўнага Савета М.І. Грыбу, генерал-лейтэнанту міліцыі, які на той момант не прапрацаваў на пасадзе старшыні ВС і паўгода, але адразу атрымаў пажыццёвае права на нерухомую маёмасць. Нават з парушэннем дзеючага тады заканадаўства і яўнага магутнага карупцыйнага складніка.

Уяўляеце, у якую бездань беззаконнасці і парушэння ўсіх норм была б уведзена краіна, калі б да ўлады прыйшла такая "паралельная" каманда? Украіна адпачывала б.

Не забываў Прэзідэнт аб патрэбах прадпрыемстваў і ў канчатковым выніку простых людзей (што тады не ўсе да канца разумелі). Быў прыняты дакумент "Аб разліках спажыўцоў за прыродны газ, электрычную і цеплавую энергію" (указ ад 15 жніўня 1994 года нумар 50). Гэта было таксама праяўленнем суперпазіцыі, умення бачыць сутнасць пытання і вырашаць яго: "Улічваючы крытычнае становішча ў забеспячэнні рэспублікі энергетычнымі рэсурсамі, асабліва прыродным газам, у сувязі з нясвоечасовай аплатай спажыўцамі кошту газу, электрычнай і цеплавой энергіі: кіраўнікам прадпрыемстваў (аб'яднанняў) і арганізацый незалежна ад форм уласнасці забяспечыць пад персанальную адказнасць... Устанавіць, што пры перазаключэнні кантрактаў з кіраўнікамі дзяржаўных прадпрыемстваў (аб'яднанняў) і арганізацый, якія спажываюць энергетычныя рэсурсы, павінен улічвацца стан спраў з разлікамі за іх".

Пазней прымаецца ў развіццё прававой базы вымушанае рашэнне: "Аб заключэнні кантрактаў з кіраўнікамі дзяржаўных прадпрыемстваў, аб'яднанняў, арганізацый і ўстаноў" (указ ад 1 верасня 1994 года нумар 82), якое выклікала вялікае нездавальненне ў "паралельным свеце" апазіцыі, у "новых" уласнікаў "адабранай" маёмасці і гарачыя дэбаты ў СМІ. Але ў канчатковым выніку і ў доўгатэрміновай перспектыве рашэнне паказала сваю карысць для краіны.

Ключавыя структуры для пабудовы асновы архітэктуры новай сістэмы ўлады ўзніклі па ўказе Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 4 жніўня 1994 года нумар 19 "Аб стварэнні Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь" і з прыняццем Палажэння аб Савеце бяспекі Рэспублікі Беларусь (зацверджана ўказам ад 5 жніўня 1994 года нумар 24).

Ручное кіраванне краінай у рэжыме ўказаў было настолькі імклівым, што юбілейны ўказ нумар 100 быў звычайным і прынятым ужо 9 верасня 1994 года.

Сто ўказаў Прэзідэнта за паўтара месяца! Ён унікаў ва ўсё да дробязей.

Указ нумар 200 ад 13 лістапада 1994 года "Аб мерах па ўпарадкаванні цэн на асобныя харчовыя тавары і сацыяльнай абароне насельніцтва" стаў вяхой і яркім паказчыкам курсу Першага.

У практыцы кіравання складаным арганізмам краіны пытанняў было больш, чым адказаў. "Тэарэтыкі" і прадстаўнікі "паралельнага свету" хутчэй дыскутавалі па лжывых праблемах і марна спрачаліся, не разумеючы сутнасці. Яны не забяспечвалі адзінага разумення стратэгічных мадэлей, характэрных асаблівасцей, розных аспектаў і наступстваў рашэння, часта спрабавалі шкодзіць.

Прэзідэнт узваліў на сябе і дастойна нясе груз адказнасці ў імя Беларусі ўжо 30 гадоў, у пэўнай ступені апярэджваючы ход часу. Эфектыўнасць Лукашэнкі як кіраўніка праяўляецца і ў тым, што ён ставіць вельмі далёкія, амбіцыйныя і маштабныя мэты, дабіваючыся іх выканання. Рашэнні сённяшнія становяцца часткай доўгатэрміновага плана для нацыі ведаў.

Паспрабуем расказаць аб гэтым у кнізе "Суперпозиция. "Параллельные миры", якая стваралася паводле матываў унікальнай фотавыставы БЕЛТА і расказвае аб двух светах: свеце дзяржавы - стварэння і развіцця і свеце апазіцыі - разбурэння і дэградацыі, а таксама аб тым, як Прэзідэнт, нягледзячы ні на што, выстаяў і развіваў з суперпазіцыі Рэспубліку Беларусь.

Сяргей МУСІЕНКА