Падзеі, факты, анонсы
"Рэйкавая вайна" і "Канцэрт" для ворага. Як пачыналася вызваленне Беларусі
Камісар партызанскага атрада Ф.І. Лісовіч (справа) уручае медаль партызану-разведчыку камсамольцу Мікалаю Кулакевічу, 1943 год
19 кастрычніка, Мінск /Кар. БЕЛТА/. У гады вайны Беларусь па праву называлі рэспублікай-партызанкай. Першымі партызанскімі фармаваннямі ўжо ў чэрвені - ліпені 1941 года сталі атрад пад кіраўніцтвам Васіля Каржа ў Пінскай вобласці і атрад "Чырвоны Кастрычнік" пад кіраўніцтвам Ціхана Бумажкова і Фёдара Паўлоўскага ў Палескай вобласці. У Суражскім раёне быў створаны атрад, на чале якога стаў Мінай Шмыроў - знакаміты Бацька Mінай. Атрад Міхаіла Жукоўскага праславіўся ў канцы ліпеня 1941 года, разграміўшы нямецкія гарнізоны ў райцэнтрах Слуцк і Чырвоная Слабада.
Усяго ў другой палове 1941 года самастойна ўзнікла каля 60 атрадаў і груп. Большая частка партызанскіх фармаванняў была арганізавана партыйна-савецкімі органамі. За ліпень-верасень цэнтралізавана было сфарміравана звыш 430 партызанскіх атрадаў і арганізацыйных груп.
30 мая 1942 года пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандавання Чырвонай арміі быў створаны Цэнтральны штаб партызанскага руху пад кіраўніцтвам першага сакратара ЦК КП(б)Б Панцеляймона Панамарэнкі, а ў верасні 1942-га яго тэрытарыяльны аддзел - Беларускі штаб партызанскага руху, на чале якога стаў другі сакратар ЦК КП(б)Б Пётр Калінін.
Да пачатку 1943 г. беларускія партызаны кантралявалі каля 50 тыс. кв.км тэрыторыі, да канца года - больш за 108 тыс., або каля 60 працэнтаў акупіраванай тэрыторыі рэспублікі, вызвалілі каля 38 тыс. кв.км беларускай зямлі. Існавала больш за 20 партызанскіх зон, дзе жыццё ішло па савецкіх законах. Найбольш вядомыя з іх Кастрычніцкая, Клічаўская, Любанская, Суражская, Расонска-Асвейская, Ушацкая, Полацка-Сіроцінская, Чачэрская партызанскія зоны.
Партызанскія зоны былі апорнымі базамі ў варожым тыле і своеасаблівым тылам для партызан. Тут размяшчаліся партызанскія аэрадромы, на якія дастаўляліся ўзбраенне, боепрыпасы, узрыўчатка, медыкаменты і іншыя грузы. Адсюль партызаны ажыццяўлялі баявыя рэйды.
Дзеянні партызан увесь час пагражалі нямецкай абароне на ўсходнім фронце, негатыўна ўплываючы на пастаўку воінскіх рэзерваў, адцягваючы ўвагу ўзброеных сіл вермахта. Супраць партызан і насельніцтва Беларусі гітлераўцы з першых дзён акупацыі праводзілі карныя аперацыі. У 1943 годзе фашысты прытрымліваліся палітыкі "выпаленай зямлі" і татальнага спусташэння акупіраванай тэрыторыі. Ствараліся спецыяльныя каманды падпальшчыкаў, якія спусташалі тэрыторыю пры адыходзе фашысцкіх войскаў: рабавалі і знішчалі населеныя пункты, жыхароў знішчалі або зганялі ў Германію.
У 1943 годзе ў розных раёнах Беларусі акупанты правялі больш за 60 буйных карных аперацый супраць партызан і насельніцтва, у тым ліку аперацыі "Фрыц", "Хубертус", "Асвячэнне храма", "Барбара", "Асенняя паляванне", "Танец", "Паляванне на зайцоў", "Паляванне на качак", "Генрых".
Аднак нішто не магло зламаць супраціўленне беларускага народа акупантам і спыніць партызан.
У 1943-1944 гадах у межах усёй акупіраванай тэрыторыі Беларусі партызанамі была праведзена буйнамаштабная аперацыя "Рэйкавая вайна". Яе першы этап пачаўся ў ноч з 3 на 4 жніўня 1943 года і прадаўжаўся да сярэдзіны верасня 1943-га, другі - з 19 верасня 1943 года да пачатку лістапада 1943 года (ён атрымаў назву "Канцэрт"). За гэты час партызаны ўзарвалі 200 тыс. рэек, перавозкі вермахта скараціліся на 40 працэнтаў. Пад адхон ляцелі эшалоны, узрываліся масты, вадакачкі, чыгуначныя станцыі, было разгромлена 220 варожых гарнізонаў і апорных пунктаў.
Партызаны ўвесь час праводзілі баявыя і дыверсійныя аперацыі, адцягваючы на сябе ўвагу нямецкіх тылавых і ваенных часцей. Адзін з прыкладаў такіх аперацый - Лепельская, якая праходзіла 19-21 кастрычніка 1943 года. У ёй удзельнічалі партызанскія злучэнні Віцебскай вобласці, яны ўдарылі па Лепельскім і іншых буйных нямецка-фашысцкіх гарнізонах у тыле нямецкай 3-й танкавай арміі. Аперацыя праводзілася з мэтай дэзарганізацыі абароны саперніка і адцягвання часткі яго сіл з віцебскага ўчастка Калінінскага (з 20 кастрычніка 1943 года - 1-га Прыбалтыйскага) фронту. У аперацыі ўдзельнічалі больш за 20 партызанскіх брыгад і палкоў пад агульным камандаваннем Фёдара Дуброўскага, якія вялі баі з перавышаючымі сіламі саперніка. 19-21 кастрычніка партызаны Лепельскай імя Сталіна (камандзір Уладзімір Лабанок), імя Чапаева (камандзір Уладзімір Мельнікаў), 2-й Ушацкай імя Панамарэнкі (камандзір Мікалай Уткін), Чашніцкай "Дубава" (камандзір Фёдар Дуброўскі) і Сенненскай Васіль Лявонаў) брыгад двойчы атакавалі апорную базу гітлераўскіх войскаў у Лепелі. Былі праведзены Бачэйкаўскія і Чашніцкія баі, у час якіх поўнасцю разгромлены 9 гітлераўскіх гарнізонаў. Выканаўшы пастаўленую задачу, партызаны адышлі з тэрыторыі баявога процістаяння і пачалі ўдары па камунікацыях ворага.
Ведучы бесперапынныя баі, партызаны выратавалі многія тысячы мірнага насельніцтва ад знішчэння і адпраўлення ў фашысцкае рабства.
Маршал Георгій Жукаў у кнізе "Успаміны і разважанні" пісаў: "Паспяховы ход нашых наступальных аперацый падтрымліваўся гераічнымі дзеяннямі партызан, якія больш за тры гады не давалі ворагу перадышкі, разбураючы варожыя камунікацыі і тэрарызуючы яго тыл... Камандаванню варожых сіл давялося ў сябе ў тыле практычна ствараць другі фронт для барацьбы з партызанамі, на што адцягваліся вялікія сілы войскаў. Гэта сур'ёзна паўплывала на агульны стан германскага фронту і, у канчатковым выніку, на зыход вайны".
версія для друку
зрабіць стартавай
дабавіць у выбранае