Мемарыяльнаму комплексу "Брэсцкая крэпасць-герой" – 50 гадоў
Адна з самых значных выдатных мясцін Беларусі – Брэсцкая крэпасць-герой – адзначае 50-годдзе з дня адкрыцця тут мемарыяльнага комплексу. По волі лёсу пабудаваная ў 1830–1842 гг. цытадэль, якая знаходзілася на заходнім рубяжы краіны і ў 1941-м першая прыняла на сябе ўдар гітлераўскіх войскаў, стала сімвалам супраціўлення і нязломнай сілы духу народа ў час Вялікай Айчыннай вайны.
На світанні 22 чэрвеня 1941 года гарнізон крэпасці сустрэў масіраваную атаку нямецка-фашысцкіх захопнікаў і ўтрымліваў націск праціўніка на працягу месяца. Нягледзячы на правал плана хуткага штурму, за адзін дзень сілам вермахта ўдалося ўзяць крэпасць у кальцо блакады. У розных яе частках змагаліся каля 3,5 тысячы чалавек. Кіраванне сіламі абаронцаў усклалі на капітана Івана Зубачова, яго намеснікам стаў палкавы камісар Яўхім Фамін.
Пасля пераломнага моманту – 29-30 чэрвеня гітлераўскія войскі ажыццявілі двухдзённы штурм – камандаванне 45-й пяхотнай дывізіі аб'явіла аб устанаўленні кантролю над крэпасцю, і з гэтага моманту барацьбу з ворагам вялі разрозненыя групы ў розных участках комплексу. Так, атрад маёра Гаўрылава змагаўся яшчэ тры тыдні, і, згодна з нямецкім рапартам, трапіў у палон 23 ліпеня 1941 года. Аднак некаторыя групы і адзінкавыя байцы прадаўжалі дыверсійную дзейнасць аж да канца ліпеня – пачатку жніўня 1941-га.
"Я паміраю, але не здаюся. Бывай, Радзіма!" – адзін з надпісаў, знойдзены ў 1950-я на ўцалелых сценах легендарнай цытадэлі, датаваны 20 ліпеня 1941-га. Гэтыя словы сталі голасам гераічнага подзвігу, яны ўвайшлі ў школьныя падручнікі і абляцелі ўвесь свет. Тады ж былі знойдзены абрыўкі баявога загада, складзенага 24 чэрвеня, з якога сталі вядомы прозвішчы кіраўнікоў абароны цытадэлі. У 1956-м знайшлі баявы сцяг 393-га асобнага зенітнага артдывізіёна, закапаны байцамі ў адным з казематаў.
Шырокую вядомасць эпізод гераічнай абароны Брэсцкай крэпасці атрымаў пасля апублікавання ў 1957 г. кнігі пісьменніка і гісторыка Сяргея Смірнова "Брэсцкая крэпасць", якая стала вынікам дзесяцігадовай працы аўтара, стараннага збору дакументаў, матэрыялаў і сведчанняў. Пасля гэтага былі ўзнагароджаны кіраўнікі абароны: звання Героя Савецкага Саюза ўдастоіліся маёр Пётр Гаўрылаў і лейтэнант Андрэй Кіжаватаў, які загінуў у крэпасці . Камісар Фамін стаў кавалерам ордэнам Леніна, капітан Зубачоў –ордэна Айчыннай вайны I ступені.
Усяго больш за 200 загінуўшых і выжыўшых абаронцаў Брэсцкай крэпасці ўдастоіліся высокіх узнагарод. 8 мая 1965 г. цытадэлі было прысвоена ганаровае званне "крэпасць-герой", а 25 верасня 1971-га адбылося ўрачыстае адкрыццё мемарыяльнага комплексу. У гэты дзень тут сабраліся больш за 600 ветэранаў – удзельнікаў абарончых баёў за крэпасць і Брэст.
У наш час маштабны мемарыял, які захоўвае памяць аб гераічных днях вайны, з'яўляецца месцам правядзення мноства знакавых мерапрыемстваў, уваходзіць у топ-10 самых наведваемых выдатных мясцін Беларусі. У гонар юбілейнага года 22 верасня кіраўнік дзяржавы Аляксандр Лукашэнка падпісаў указ аб узнагароджанні комплексу ордэнам Францыска Скарыны.
Як адзіны архітэктурна-мастацкі ансамбль, "Брэсцкая крэпасць-герой" уключае пабудовы сярэдзіны XIX стагоддзя, руіны, пакінутыя вайной, творы манументальнай архітэктуры і скульптуры. Кожны кампазіцыйны элемент нясе вялікую сэнсавую нагрузку і аказвае моцнае эмацыянальнае ўздзеянне. Гісторыя, якую давялося перажыць яе абаронцам, не пакідае абыякавым нікога, хто хоць аднойчы пабываў тут…
