СПАДЧЫНА БЕЛАРУСІ: сядзіба Храптовічаў у Шчорсах

Дзіўнае месца на карце славутасцей Гродзеншчыны і ўсёй Беларусі – старадаўні маёнтак Шчорсы. З даўніх часоў ён належаў старадаўняму беларускаму роду Храптовічаў і стаў знакаміты сваім цудоўным мураваным палацам у стылі французскага класіцызму, раскошным садам і найбагацейшай бібліятэкай, набыў славу адзінага такога, увасобіўшы наватарскія ідэі гаспадара – апошняга канцлера ВКЛ вучонага-археолага графа Іаахіма Літавора Храптовіча.

Сядзіба Храптовічаў – аднаго з буйнейшых і ўплывовых магнацкіх родаў у гісторыі Беларусі – размешчана ў маляўнічым краі з багатым мінулым. Недалёка адсюль – першая сталіца ВКЛ Навагрудак, старажытнае княжацкае мястэчка Любча, знакаміты Свята-Елісееўскі Лаўрышаўскі манастыр. І да легендарнага Мірскага замка – менш за гадзіну язды на аўто.

У XVIII стагоддзі аб "ідэальнай гаспадарцы" і наватарскіх падыходах графа Храптовіча было вядома далёка за межамі княства. Ён стаў першым, хто адмяніў прыгоннае права на сваіх землях, і адбылося гэта на сто гадоў раней, чым у самой дзяржаве. Тут выраблялі фурманкі, колы, упершыню на беларускіх землях увялі севазварот. Сядзіба славілася вельмі смачным хлебам, півам і лепшымі ў губерні сырамі, якія выраблялі швейцарскія майстры.

Але яшчэ большую славу Шчорсы заваявалі як адзін з буйнейшых культурных цэнтраў свайго часу. Пабудаваць у радавым маёнтку палацавы ансамбль у стылі класіцызму эпохі Людовіка XV граф Іаахім Літавор Храптовіч задумаў у другой палове XVIII стагоддзя. Увасобіць ідэю прыехалі адразу тры вядомыя архітэктары – італьянцы Джузэпэ Сака і Карла Спампані і француз Якуб Габрыэль. Да 1776 года будаўніцтва палаца завяршылася, і перад здзіўленымі гасцямі паўстаў раскошны комплекс: аднапавярховая сядзіба, акружаная пейзажным паркам з фантанамі і каскаднай сістэмай штучных вадаёмаў, домік аканома, бібліятэка, дзе захоўваліся больш за 20 тысяч кніг (граф быў заўзятым бібліяфілам!), а таксама багатая калекцыя геаграфічных карт і ўнікальных гістарычных дакументаў.

У XIX стагоддзі сядзіба сустракала многіх выдатных дзеячаў – вядомых вучоных, філосафаў, паэтаў… Менавіта тут, паводле падання, пад раскідзістым дубам Адам Міцкевіч напісаў паэму "Гражына". А паэт Ян Чачот нават працаваў бібліятэкарам у легендарнай "паўміфічнай" бібліятэцы Храптовічаў.

І ўсё ж час не пашкадаваў сядзібу. З пачатку ХХ стагоддзя яна паступова прыходзіла ў заняпад, а ў гады Першай сусветнай вайны палац знішчыў агонь. Сёння тут можна ўбачыць фрагменты некалі вялікага парку і сядзібы: двухпавярховы будынак бібліятэкі, дом слуг, вяндлярню, склеп жылога дома, разваліны гаспадарскага двара і стайні. Вяртаннем былога хараства і актыўнага жыцця займаецца створаны тут культурна-асветны фонд "Шчорсы і Храптовічы", які запрашае ўсіх жадаючых стаць удзельнікамі праекта па аднаўленні сядзібы.

Унікальная мастацкая калекцыя Храптовічаў таксама знаходзіцца далёка ад Шчорсаў у музейных зборах за мяжой. Адзіным спосабам вярнуць страчаны нацыянальны здабытак і паказаць яго беларусам стала стварэнне маляўнічых копій карцін, якія ўпрыгожвалі палац да 1914 года. Гэтым заняліся аўтары асветнага праекта "Вяртанне": на працягу некалькіх гадоў яны будуць аднаўляць знакамітыя палотны. Першую копію – карціны "Бяленне палатна пад Харлемам" Іагана Томаса ван Кесела 1675 года – з 23 студзеня можна ўбачыць у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі.