Галоўныя навіны

Як у Беларусі развіваецца мікраэлектроніка і чаму Лукашэнка ставіць на ўласную вытворчасць

Аляксандр Лукашэнка наведаў холдынг "Планар", дзе абмеркаваў перспектывы развіцця мікраэлектронікі

Без фоташаблонаў, якія паказвалі Першаму на "Планары", немагчыма зрабіць ні адну мікрасхему. А яны ж усюды: у смартфонах, планшэтах і тэлевізарах, без якіх мы ўжо не ўяўляем сваё жыццё. Увесь лічбавы свет абавязаны малюсенькім чыпам. Стварыць той самы фоташаблон няпроста, патрэбна высокая дакладнасць. Аналагаў абсталявання, якое вырабляюць на "Планары", няма ў краінах СНД. Прадукцыю холдынга высока цэняць у Расіі, Кітаі, Тайвані, ЗША, Паўднёвай Карэі - усё таму, што ў свеце існуюць адзінкі кампаній, якія займаюцца такімі распрацоўкамі. А гэтай унікальнай вытворчасці ў Беларусі магло і не быць. У новым выпуску YouTube-праекта БЕЛТА "Па факце: рашэнні Першага" мы раскажам, чаму Першы ў свой час не згадзіўся прадаць мікраэлектронныя вытворчасці, як цяпер развіваецца гэта навукаёмістая галіна і прычым тут начны кашмар міністра СССР Уладзіслава Калеснікава.

З чаго пачалася гісторыя беларускай мікраэлектронікі

Што такое мікраэлектроніка? На гэта пытанне адкажа не кожны дарослы. Гэта нешта настолькі складанае, без чаго не паедзе аўтамабіль і не паляціць ракета. Гісторыя беларускай мікраэлектронікі пачынаецца з савецкага перыяду. У 1962 годзе ў Мінску было створана Канструктарскае бюро дакладнага электроннага машынабудавання. У 1971-м яно стала галаўным прадпрыемствам навукова-вытворчага аб'яднання "Планар", у склад якога таксама ўваходзілі такія буйныя машынабудаўнічыя заводы як "Элар" у Рызе, "Эвістар" у Віцебску, "Этон" у Новалукомлі і іншыя. Вось чаму "Планар" называлі сэрцам мікраэлектронікі Савецкага Саюза. Тут распрацоўвалі оптыка-механічнае, кантрольна-вымяральнае і зборачнае абсталяванне для вытворчасці інтэгральных мікрасхем. Пастаўкі ажыццяўляліся па ўсім СССР.

На нарадзе аб перспектывах развіцця беларускай мікраэлектронікі, якая ў гэтым годзе прайшла на базе холдынга "Планар", кіраўнік дзяржавы расказаў незвычайную гісторыю. Знакаміты ўраджэнец Беларусі нобелеўскі лаўрэат Жарэс Алфёраў неяк гаварыў, што ў 1980-х гадах размаўляў з міністрам электроннай прамысловасці СССР Уладзіславам Калеснікавым і той прызнаваўся: "Прачнуўся сёння ў халодным поце, прыснілася, што "Планара" няма, а калі няма "Планара" - няма больш у СССР электроннай прамысловасці".

"Гэтым усё сказана. Гэта было сапраўды сэрца электроннай прамысловасці. Тут былі сканцэнтраваны асноўныя мазгі электроннай прамысловасці Савецкага Саюза. Гэта была абсалютная праўда. Калі стваралася гэта прарыўная галіна, інтэлектуальна і фінансава яе маглі пацягнуць Амерыка, Савецкі Саюз і Японія. Тады ў нас працавалі яшчэ сумежныя прадпрыемствы (у Расіі, Прыбалтыцы), але мазгавы цэнтр, сэрца было тут - у Беларусі", - заявіў на нарадзе Аляксандр Лукашэнка.

Як Лукашэнку ўдалося захаваць айчынную мікраэлектроніку пасля распаду СССР

Гэты здабытак - нават не нацыянальны, а сусветны - удалося захаваць. Хоць пасля распаду Савецкага Саюза "Планар" адправіўся ў свабоднае плаванне, у якім трэба было самастойна вырашаць усе праблемы. Ужо не было дзяржплана СССР і гарантаванага збыту. Структуру прадпрыемства змянілі, прадукцыю пачалі прасоўваць у Расію і далёкае замежжа, у прыватнасці Кітай. У Паднябесную, дарэчы, у дзевяностыя гады паставілі больш за 300 адзінак абсталявання. Так удалося захаваць усе кампетэнцыі. Наступнае знакавае пераўтварэнне "Планара" адбылося ў 2014-м. Паводле рашэння Першага быў створаны навукова-вытворчы холдынг. У яго склад таксама ўвайшлі завод "Электронмаш" і "Оптаэлектронныя сістэмы".

"Да распаду СССР мікраэлектроніка, зробленая на тэрыторыі Беларусі, была супастаўная па функцыянале і надзейнасці з таварамі кампаній, якія цяпер дамінуюць на сусветным рынку. Аднак і сёння Беларусь не страціла перадавых пазіцый у свеце па шэрагу напрамкаў высокатэхналагічнай вытворчасці, але па шэрагу напрамкаў мы сур'ёзна адсталі. Гэта факт. Нашы прадпрыемствы і распрацоўшчыкі прапануюць комплексныя рашэнні з высокай насычанасцю мікраэлектроннымі кампанентамі ў сферы касмічнай оптыкі, рэнтгенаграфіі, зандзіравання атмасферы Зямлі. Спіс можна прадаўжаць", - праінфармаваў у мінулым годзе Прэзідэнт аб стане айчыннай мікраэлектронікі на нарадзе аб развіцці галіны.

Каб скаардынаваць работу вучоных і прамысловых прадпрыемстваў, у 2017 годзе быў створаны інавацыйна-прамысловы кластар "Мікра-, опта-, ЗВЧ-электроніка". У яго склад увайшлі ўжо вядомы нам "Планар", а таксама "Інтэграл" і "Мінскі Навукова-даследчы інстытут радыёматэрыялаў".

Дзе прымяняецца і ў якіх краінах запатрабавана прадукцыя беларускага "Інтэграла"

"Інтэграл" спецыялізуецца на мікрасхемах, якія, як вы памятаеце, немагчыма зрабіць без фоташаблонаў "Планара". У спісе прадукцыі - паўправадніковыя прыборы, вадкакрысталічныя індыкатары і модулі, вырабы электроннай тэхнікі. Усё гэта шырока прымяняецца практычна ва ўсіх галінах народнай гаспадаркі: вылічальнай тэхніцы, сістэмах кіравання, інфарматыцы, авіяцыйна-касмічнай і атамнай прамысловасці.

Паводле слоў першага намесніка генеральнага дырэктара па маркетынгу і збыце - дырэктара маркетынг-цэнтра ААТ "Інтэграл" Аляксандра Дудкіна, асноўная прадукцыя, вырабляемая "Інтэгралам", - гэта электронна-кампанентная база. "Маштаб яе прымянення пачынаецца з бытавой тэхнікі і заканчваецца касмічнымі караблямі і спадарожнікамі. Цяпер на "Інтэграле" распрацаваны два бізнес-планы па развіцці вытворчасці. Першы план - гэта павелічэнне вытворчасці вырабаў спецыяльнага і двайнога прызначэння. Другі - мадэрнізацыя вытворчасці з пераходам на праектныя нормы 250 нанаметраў і ніжэй", - расказаў Аляксандр Дудкін.

Аляксандр Дудкін

Сярэдні экспарт "Інтэграла" пяць гадоў таму складаў амаль $70 млн. У мінулым годзе паказчык вырас у два разы. Асноўны партнёр - Расія. Цяпер на прадпрыемстве робяць усё, каб знізіць залежнасць Саюзнай дзяржавы ад імпартнай электронікі.

Як адзначыў Аляксандр Дудкін, прадукцыя "Інтэграла" прадаецца ў 14 краін. "Асноўны рынак збыту - Расія, на якую прыпадае каля 78 працэнтаў экспарту "Інтэграла". Астатняя прадукцыя ідзе ў краіны далёкай дугі, у асноўным Паўднёва-Усходнюю Азію. Гэта Кітай, Паўднёвая Карэя, Тайвань, Індыя, Сінгапур. Цяпер падпісана праграма па імпартазамяшчэнні з Расіяй, узгоднена дарожная карта. І ў бліжэйшыя гады па праграме імпартазамяшчэння будзе зроблена больш за 80 вырабаў ваеннага і агульнаграмадзянскага прызначэння", - заявіў Аляксандр Дудкін.

Чаму Лукашэнка робіць стаўку на ўласную вытворчасць мікраэлектронікі

Захаваць прамысловую спадчыну ўдалося не на ўсёй постсавецкай прасторы. Узяць, напрыклад, Латвію і яе вядомае вытворча-тэхнічнае аб'яднанне "Альфа". Менавіта там калісьці дабіліся вялікіх поспехаў у распрацоўцы і вытворчасці паўправадніковых інтэгральных мікрасхем, якія былі гонарам усесаюзнай мікраэлектроннай прамысловасці. Аднак у дзевяностыя гады прадпрыемства прыватызавалі, і бясцэнныя вытворчыя станкі расцягнулі за капейкі.

"Я добра памятаю, як мяне ўгаворвалі прадаць, зачыніць гэтыя прадпрыемствы: купім, завязём усё з Захаду. Дзякуй богу, як бы гэта ні было цяжка, краіна захавала і "Планар", і "Інтэграл", і БелОМА, і "Гарызонт", і віцебскі "Маналіт". Але самае галоўнае - навуковую інфраструктуру ў гэтай навукаёмістай галіне. 30 гадоў мінула. Мы бачым што? У барацьбе за перадзел свету вызначальнае значэнне маюць тэхналогіі. Той, хто валодае імі, здольны не толькі выстаяць, але ўстанавіць у будучым свае правілы гульні. Так званы цывілізаваны, дэмакратычны заходні свет без усялякага сораму выкарыстоўвае тэхналагічныя рычагі ўздзеяння, уводзячы санкцыі, спрабуючы паставіць на калені непажаданыя дзяржавы - сваіх канкурэнтаў", - адзначыў важнасць захавання прамысловасці Прэзідэнт Беларусі на нарадзе аб перспектывах развіцця мікраэлектронікі, якая адбылася у гэтым годзе.

У якіх беларускіх ВНУ рыхтуюць спецыялістаў у галіне мікраэлектронікі

У Беларусі не проста збераглі ўнікальныя вытворчасці - іх пастаянна мадэрнізуюць. Умацоўваюць і без таго трывалую базу фундаментальных даследаванняў. Без лішняй сціпласці адзначым, што нашы навуковыя школы - адны з лепшых у свеце. Сёння спецыялістаў у галіне мікраэлектронікі рыхтуюць у трох вядучых ВНУ: БДУ, БНТУ і БДУІР. У кожнай ВНУ свая спецыфіка. Напрыклад, Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт інфарматыкі і радыёэлектронікі робіць стаўку на мікра- і нанаэлектроніку. У мінулым годзе тут набралі больш як дзве тысячы першакурснікаў. З 2023 года асобныя спецыяльнасці аднеслі да катэгорыі найбольш запатрабаваных эканомікай. Сярод іх - "мікра- і нанаэлектроніка", "электронныя сістэмы і тэхналогіі", "радыёсістэмы і радыётэхналогіі", "нанатэхналогіі і нанаматэрыялы". За спецыялістамі такога профілю - будучыня, і яны сапраўды не застануцца без работы. Дарэчы, у БДУІР стабільна высокі конкурс. Больш як палова абітурыентаў, якія падаюць сюды дакументы, маюць у суме ад 300 балаў. А ў выпускнікоў, як правіла, няма праблем з размеркаваннем. Сярод заказчыкаў такіх кадраў - IT-кампаніі, арганізацыі дзяржсектара эканомікі, банкі, сотавыя аператары.

Прарэктар па навуковай рабоце БДУІР Віктар Стэмпіцкі расказаў аб падрыхтоўцы ва ўніверсітэце спецыялістаў у галіне мікраэлектронікі. "У Беларусі, і ў нашым універсітэце ў прыватнасці, актыўна і эфектыўна вядзецца падрыхтоўка спецыялістаў у галіне тэхналогій мікраэлектронікі, яе фундаментальных асноў, камп'ютарнага праектавання сістэм. Таксама вядзецца ўзаемадзеянне з нашымі расійскімі партнёрамі ў рамках Саюзнай дзяржавы. Цяпер Нацыянальная акадэмія навук і наш універсітэт працуюць над тым, каб пачаць рэалізацыю праграм па блоку з мікраэлектронікай. Гэта мікрасенсорыка, розныя вырабы мікраэлектронікі", - расказаў Віктар Стэмпіцкі.

Што датычыцца ўзаемадзеяння з рэальным сектарам эканомікі Расіі, дадаў ён, то актыўна ідзе работа ў галіне касмічных тэхналогій. "Гэта работа вядзецца эфектыўна і з добрым вынікам", - падкрэсліў Віктар Стэмпіцкі.

З якімі краінамі Беларусь кааперыруецца для развіцця мікраэлектронікі

Прэзідэнт заклікае не замыкацца ў нацыянальных граніцах, а кааперыравацца з дружалюбнымі краінамі. Узяць, напрыклад, нядаўнія замежныя візіты Аляксандра Лукашэнкі ў Зімбабвэ і Аб'яднаныя Арабскія Эміраты. Інвестары гатовы ўкладваць у беларускую мікраэлектроніку. Нават тэхналагічна магутны Кітай купляе ў нас пэўную прадукцыю, хоць у самога вытворчасцей хапае. Толькі за апошнія 5 гадоў на развіццё мікраэлектронікі ў КНР патрацілі амаль $50 млрд.

На развіццё сферы мікраэлектронікі Беларусь і Расія накіроўваюць дадатковыя фінансавыя сродкі, што будзе садзейнічаць далейшаму тэхнічнаму прагрэсу ў галіне. "Можа, і добра, што яны ўвялі санкцыі. Мы цяпер будзем займацца сабой, не будзем разлічваць, як Расія, што газ-нафту прадалі, мільярды долараў атрымалі і назад ім аддалі за ўсякую "дробязь". Мы самі гэту "дробязь" будзем ствараць у Расіі і Беларусі. Такія ў нас планы", - праінфармаваў журналістаў Аляксандр Лукашэнка ў сакавіку бягучага года.

Што чакае беларускую мікраэлектроніку ў бліжэйшай перспектыве

У Беларусі зацверджана праграма развіцця мікраэлектроннай прамысловасці да 2030 года. Яна складаецца з дзвюх частак: навуковай і вытворчай, гэта значыць, задзейнічаны кластар, у які ўваходзяць як прадпрыемствы, так і акадэмічныя арганізацыі. Урад разлічвае, што выручка ад рэалізацыі прадукцыі павінна вырасці ў тры разы і скласці $350 млн. З расійскімі партнёрамі вызначаны пералік неабходных электронных кампанентаў і ўзгоднена дарожная карта развіцця мікраэлектроннай вытворчасці. Створаны сумесны цэнтр фоташаблонаў, пра якія мы расказвалі ў пачатку выпуску. Але давайце аб'ектыўна. Пры ўсіх поспехах айчыннай мікраэлектронікі, у адзін момант адмовіцца ад імпартных кампанентаў немагчыма. Ды і не трэба. Але тое, што ў нашай краіне ёсць высокі навуковы і кадравы патэнцыял - гэта факт. А значыць, мы самі здольныя рухаць, а не даганяць прагрэс.

"Месца навукі ў развіцці краіны павінна быць больш прыкметным, мякка кажучы. Ролю навукі трэба ўзняць, і вучоных у тым ліку. Не вучоных трэба падганяць, а яны павінны "рухаць" галіны ў новыя тэхналагічныя ўклады ва ўмовах вострай канкурэнцыі. У вас усе правы для гэтага. Наша навука можа шмат: ад штучнага інтэлекту да жыццёва важных лекавых прэпаратаў і тэхналогій. Выстаўка "Беларусь інтэлектуальная", якая прайшла па ўсіх рэгіёнах, гэта наглядна прадэманстравала. Хутка пабудуем вялікі, у гісторыі Беларусі такога не было, выставачны комплекс, дзе будуць гэтыя дасягненні прадстаўлены", - запэўніў беларусаў кіраўнік дзяржавы ў час свайго Паслання ў гэтым годзе.

Праект створаны за кошт сродкаў мэтавага збору на вытворчасць нацыянальнага кантэнту.

версія для друку

зрабіць стартавай

дабавіць у выбранае